Ratownictwo narciarskie

Ratownictwo narciarskie to udzielanie pomocy poszkodowanym w wypadkach narciarskich, snowboardowych i innych sportach śnieżnych (skibob, skibike), mających miejsce na zorganizowanych terenach narciarskich (trasy zjazdowe, trasy biegowe, skocznie narciarskie, snowparki) lub podczas imprez narciarskich (zawody sportowe, narciarskie imprezy rozrywkowo-komercyjne, rajdy, wycieczki). W ratownictwie narciarskim wyróżnia się następujące fazy działania: odebranie zgłoszenia o wypadku, dojazd na miejsce wypadku, przeprowadzenie wywiadu i badania poszkodowanego, desmurgia, ewakuacja za pomocą sprzętu ratunkowego, przekazanie poszkodowanego zespołowi ratownictwa medycznego oraz sporządzenie karty wypadku. Ewakuację przeprowadza jeden ratownik zwożąc poszkodowanego na desce kanadyjskiej, bądź dwóch ratowników stosując akię albo pulki. W przeszłości stosowany był tobogan czyli drewniane sanie z uchwytami do zwożenia. Ewakuację przeprowadzać można również na specjalnych sankach śnieżnych, pulkach lub akii pneumatycznej mocowanych do skutera śnieżnego albo do quada.
Ogromna popularność rekreacyjnego narciarstwa zjazdowego powoduje, że coraz częściej przyczyną wypadków są kolizje z racji wysokiego obciążenia łatwych tras zjazdowych. Bezpieczeństwo ruchu reguluje dekalog FIS (Międzynarodowej Federacji Narciarskiej).
Do obowiązków ratowników należy też odbiór tras przed sezonem (ocena przygotowania tras, ich oznakowania i zabezpieczeń) oraz ich codzienna kontrola przed rozpoczęciem ruchu narciarskiego i zaraz po jego zakończeniu. Zgodnie z ustawą z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich, ratownictwo narciarskie wykonują ratownicy górscy Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (TOPR) i Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (GOPR) oraz ratownicy narciarscy. Szkolenie tych ostatnich prowadzi TOPR i GOPR. Oprócz zdania egzaminu z umiejętności jazdy na nartach i ewakuacji poszkodowanego z użyciem specjalistycznego sprzętu, ratownik musi wykazać się certyfikatem umiejętności udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy (KPP). Ratownik narciarski nie jest ratownikiem górskim.
Część ratowników narciarskich zrzesza Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze w Podkomisji Ratownictwa Narciarskiego PTTK Ski Patrol oraz w terenowych kołach, jak Beskidzkie, Wielkopolskie oraz Podhalańskie Koło Ratowników Narciarskich PTTK.
Międzynarodowym znakiem ratownictwa narciarskiego jest biały krzyż szwajcarski na czerwonym tle.

Sprzęt ratowniczy do ewakuacji ze stoku narciarskiego

Tobogan – (w językach algonkińskich Indian Mikmak tobakun=sanie, Indian Abnaki udabagan=sanie) rodzaj drewnianych sanek o dwóch płozach do ewakuacji poszkodowanego po zaśnieżonych stokach, stosowanych w ratownictwie górskim i narciarskim. Sanie takie ciągnięte są za długie dyszle przez jednego ratownika na nartach lub na piechotę, z możliwością hamowania przez drugiego ratownika, który trzymał koniec liny zawiązanej z tyłu toboganu. Dyszle skonstruował w  latach czterdziestych XX w. przewodnik tatrzański Władysław Gąsienica-Pazdur. Pierwsze tobogany stosowane w Tatrach zbudowane były z trzech szerokich płóz przypominających narty i połączonych poprzeczkami, późniejsze konstrukcje stanowiły sanki na dwóch płozach wyplatane taśmą. Konstrukcja ratowniczych toboganów a także akii wzorowana była na toboganach indiańskich i eskimoskich, które w Ameryce Północnej służyły jako środek transportowy w warunkach zimowych. Ciągnięte były przez psy lub człowieka. Tobogany Eskimosów i kanadyjskich Indian Kri były płaskodennymi saniami bez płóz, z zagiętym w górę przodem i tyłem, które ślizgały się po śniegu. Do toboganu takiego konstrukcyjnie zbliżona jest akia a także współczesne pulki, co powoduje nieporozumienia co do rodzimego nazewnictwa tego rodzaju sprzętu ratowniczego.

Akia – (fin. ahkja), stosowana w ratownictwie górskim i narciarskim metalowa lekka łódka służąca do ewakuacji poszkodowanych, zaopatrzona dwie pary montowanych dyszli z uchwytami do trzymania przez ratowników poruszających się na nartach bądź pieszo. Najczęściej w kolorze srebrzystym lub czerwonym.  Stosowana w ratownictwie górskim latem i zimą oraz w ratownictwie narciarskim. Do jazdy po śniegu służą cienkie metalowe płozy zintegrowane z dnem akii oraz opcjonalnie łańcuch do hamowania. W wersji letniej może mieć montowane pod dnem kółka. Najczęściej składana jest z dwóch połówek celem łatwiejszego jej przenoszenia w terenie górskim. Poszkodowany, po udzieleniu mu pierwszej pomocy, układany jest na dnie łódki w pozycji leżącej na plecach, okrywany celem przeciwdziałania wychłodzeniu i bezpiecznie unieruchamiany przypinanymi pasami. Jazda z akią na nartach wymaga jedynie dokładnej synchronizacji ruchów obu ratowników podczas wykonywania ewolucji narciarskich. Konstrukcja akii wzorowana jest na indiańskich i eskimoskich toboganach. Metalowa akia weszła do użytku w fińskich silach zbrojnych w latach 30-ych ubiegłego wieku a po II wojnie światowej upowszechniła się w Alpach austriackich a później w służbach ratownictwa górskiego na całym świecie. Jej pierwowzorem były też lekkie drewniane łódki stosowane do zwożenia poszkodowanych m. in. w niemieckim ratownictwie górskim w Karkonoszach.
Akia pneumatyczna – (także sanie pneumatyczne, nosze pneumatyczne), rodzaj lekkiego, szybko nadmuchiwanego pontonu z niepalnych tworzyw sztucznych, służącego do ewakuacji w wodzie, na lodzie oraz na śniegu, stosowanego w ratownictwie wodnym i lodowym oraz narciarskim, długości ok. 2 m i wadze 25 kg. Komory pneumatyczne są od spodu wyposażone w wąskie, gumowe płozy a od góry w reling linowy. W ratownictwie wodnym akia taka może być holowana przez ratowników płynących obok niej albo przez łódź ratowniczą za pomocą liny holowniczej. W ratownictwie lodowym ratownik przesuwa się po lodzie leżąc na akii. W ratownictwie narciarskim akia pneumatyczna jest przystosowana do transportu przez 1 lub 2 ratowników za pomocą rurek aluminiowych z uchwytami albo za skuterem śnieżnym, po wcześniejszym zamontowaniu specjalnego uchwytu. Akia taka może być użytkowana w przedziale temperatur pomiędzy –35°C do +70°C.

Deska kanadyjska – sprzęt stosowany w ratownictwie narciarskim do ewakuacji poszkodowanego ze stoku narciarskiego przez jednego ratownika. Deska najczęściej jest w kolorze czerwonym. Składa się z płaskiej aluminiowej łódki, w której układa się poszkodowanego i po okryciu go przypina się pasami oraz dwóch montowanych dyszli z uchwytami dla ratownika. Konstrukcja wzorowana jest na indiańskim i eskimoskim toboganie. Deska wyposażona jest w hamulec w postaci łańcucha, który w razie potrzeby wpuszczany jest jednym końcem pod dno deski. Przy pomocy deski można ewakuować poszkodowanego nawet z bardzo stromego stoku. Ratownik porusza się z deską najczęściej w linii spadku stoku stosując na nartach techniki ześlizgów bocznych i skośnych. Sprzęt ten stosowany jest powszechnie przez Ski Patrole w USA i Kanadzie oraz w krajach alpejskich, jak również w rodzimym ratownictwie narciarskim.

Pulki – (nor. fjellpulken = górskie sanki), sprzęt do ewakuacji poszkodowanego ze stoku narciarskiego. Najnowocześniejszy rodzaj akii w formie łódki z tworzywa sztucznego o wadze ok. 60 kg, zaopatrzonej w metalowe płozy, jedną lub dwie pary składanych dyszli z uchwytami dla ratowników oraz w pełną osłoną poszkodowanego w formie nakładanej elastycznej pokrywy z okienkiem zapewniająca komfort termiczny. Duża pojemność pozwala na przewożenie sprzętu medycznego. Do hamowania służą zaostrzone dolne końce tylnych dyszli, które po uniesieniu przez ratownika wbijają się w śnieg. Mogą być holowane przez skuter śnieżny za pomocą montowanego dyszla. Po raz pierwszy zostały zastosowane przez norweskich ratowników narciarskich podczas zimowych igrzysk olimpijskich w Lillehammer w 1994 r.

Skuter śnieżny – pojazd łączący cechy sań i skutera, przeznaczony wyłącznie do jazdy po śniegu lub lodzie, stosowany w ratownictwie górskim i narciarskim. Napędzany jest silnikiem spalinowym a napęd przenoszony jest bezpośrednio na gumowe gąsienice (dwie lub jedną). Kierownica typu motocyklowego umożliwia sterowanie dwoma lub jedna płozą z przodu pojazdu. Skutery mogą osiągać prędkość do 200 km/h a ich kierowanie wymaga umiejętności balansowania ciałem przez kierowcę i pasażera. Pojazdy te znajdują zastosowanie w ratownictwie górskim i narciarskim umożliwiając ratownikom szybkie dotarcie z apteczką na miejsce wypadku. Do ewakuacji poszkodowanych stosuje się specjalne sanki holowane za skuterem. W Polsce na wyposażenie GOPR-u pierwsze skutery śnieżne weszły w latach 70-ych ub. wieku. Najdawniejsze konstrukcje zwane były saniami motorowymi, dziś natomiast nazwa ta odnosi się do ciężkich pojazdów transportowych stosowanych w Arktyce i Antarktyce. Prototypowe konstrukcje powstały w 1908 r. związku z francuskimi i brytyjskimi ekspedycjami polarnymi. W tym samym czasie rosyjscy konstruktorzy zbudowali sanie motorowe z napędem śmigłowym. W 1924 r. amerykański wynalazca Carl Eliasom opracował pojazd, którego konstrukcja pozostaje do dziś jedyną produkowana wersją, zróżnicowaną jedynie w różnych modelach wielkością, mocą, i osiągami. 

Quad – (ang. all-terrain vehicle, ATV) to pojazd, wykorzystywany w ratownictwie wodnym oraz górskim i narciarskim do poruszania się po plazach, bezdrożach oraz po zaśnieżonych stokach, jak również do ewakuacji poszkodowanych. ATV jest otwartym pojazdem przeznaczonym do jazdy terenowej i występującym w wersji trójkołowej, czterokołowej, a także sześcio czy ośmiokołowej. W Polsce popularność zyskały sobie konstrukcje czterokołowe, stąd określane są jako czterokołowiec a także jako wszędołaz. Quady mogą poruszać się na kołach, w wersji zimowej zaopatrzonych w łańcuchy albo na gąsienicach. Do ewakuacji w warunkach letnich stosuje się specjalne przyczepki a w wersjach z gąsienicami także sanie do ewakuacji poszkodowanego. Modele terenowe mają zazwyczaj napędzane wszystkie cztery koła (4×4), aczkolwiek często pozostawiana jest możliwość odłączania przedniego napędu. Wiele modeli wyposaża się w blokady przedniego mostu oraz wspomaganie kierownicy. Przeznaczone są do jazdy w ciężkim terenie (bagna, głęboki śnieg) i pokonywania stromych wzniesień.

Amfibia ratownicza – pojazd kołowy lub gąsienicowy, zdolny do poruszania się po lądzie, jak i w wodzie. W służbach ratownictwa wodnego oraz górskiego wykorzystuje się lekkie i niewielkie pojazdy kołowe zbudowane z tworzyw sztucznych. W służbach pożarniczych wykorzystywane znacznie większe, specjalistyczne konstrukcje wyposażone w wyciągarki, żurawik, reflektory. W warunkach zimowych amfibie poruszają się na gąsienicach i mogą być wyposażone w doczepiane sanie do transportowania poszkodowanego. W ratownictwie w trybie powodziowym wykorzystywane są przez wojska inżynieryjne amfibie PTS-M o znacznej ładowności